Phòng trưng bày văn hoá dân tộc Chăm

Select language

Vietnamese English

   Trong các tỉnh ở đồng bằng sông Cửu Long, có lẽ An Giang là tỉnh có nhiều dân tộc đã tạo nên nét độc đáo riêng cho nền văn hóa các dân tộc ở An Giang, trong đó có dân tộc Chăm. Người Chăm An Giang có nguồn gốc từ Nam Trung bộ, thuộc vương quốc Chăm Pa cổ, dưới sự tác động của nhiều nguyên nhân lịch sử, đã rời xa bản địa sang Chân Lạp (Campuchia), và sau đó một bộ phận người Chăm này đã từ Chân Lạp xuôi dòng Mê Kông, chuyển cư về cư ngụ tại An Giang.

Ở An Giang, người Chăm cư trú tập trung thành từng làng (palay) phân bố dọc bờ sông Hậu, trên các cù lao, chạy dài từ sông Bình Di (xã Khánh Bình) rồi tụ hợp tại ngã ba sông ở Châu Giang và đổ xuống xã Khánh Hòa, huyện Châu Phú. Theo số liệu thống kê dân số đồng bào Chăm tại An Giang hơn 11.000 người chiếm 0.59% dân số toàn tỉnh (cũng là nơi có số lượng đi hành hương về thánh địa La Mécca cao nhất) 

Kính thưa quý đoàn!

Do các lễ nghi tôn giáo và phong tục tập quán quy định, dân tộc Chăm tỉnh An Giang luôn giữ nề nếp lối sống riêng của cộng đồng dân tộc mình, họ sống với người kinh nhưng không bao giờ hòa trộn lẫn nhau về mặt thổ cư cũng như bản sắc văn hóa, chính những nề nếp đó đã làm cho cuộc sống cộng đồng người Chăm lúc nào cũng “đậm đà bản sắc dân tộc”. Palay (làng) là đơn vị cư trú, đồng thời là tổ chức xã hội căn bản của xã hội người Chăm, mỗi Palay thường có nhiều xóm (Puk), làng của người Chăm An Giang hướng ra sông, rạch hoặc lộ giao thông.

Ngày nay nhà ở của người Chăm được xây dựng kiểu nhà sàn theo truyền thống, trụ bê tông cốt thép hoặc đá, vách tôn hoặc gỗ, mái tôn hoặc ngói. Chân cột các nhà sàn rất cao đề phòng ngập lụt, khi lũ rút sàn nhà được sử dụng làm nơi đặt khung dệt vải, kiến trúc khá tinh xảo mang nét đặc trưng nhà người Chăm vùng sông nước Nam bộ, cũng như thánh đường nhà ở của người Chăm không thờ cúng gì, trong nhà không có bàn ghế, khách đến nhà trải chiếu hoặc thảm ngồi.

Trang phục dân tộc Chăm coi trọng yếu tố kín đáo, trang nhã, hoa văn màu sắc hài hòa, sinh động. Trang phục phụ nữ Chăm rất khéo léo đầy nét kiêu sa, lộng lẫy, phụ nữ Chăm mặc áo dài truyền thống (tunic) áo dài quá gối, kín tà, lúc mặc chui qua đầu, vận váy (khơn) phủ gót chân, có khi được cách điệu thành bộ váy cùng tông màu rất đẹp. Đặc biệt chiếc mạng che mặt ngày nay đã trở thành chiếc khăn (Pưm) choàng trên mái tóc, nó tô điểm làm tôn thêm nét đẹp thướt tha, duyên dáng của các cô gái Chăm.Nam trong trang phục áo karung (áo dài nam), hoặc mặc áo cổ cao nút thắt đứng, vận xà rông kẻ sọc carô, đầu đội mũ tròn trắng, hoặc màu.

Kính thưa quý đoàn!

           Cũng giống như các dân tộc khác, dân tộc Chăm sinh sống bằng nhiều ngành nghề khác nhau như: đánh bắt thủy sản, chăn nuôi và một ít sản xuất nông nghiệp, ruộng rẫy, buôn bán, đặc biệt là dệt vải thủ công truyền thống.

Nghề dệt của đồng bào dân tộc Chăm ra đời rất sớm, là một nét sinh hoạt văn hóa độc đáo của người dân tộc ở An Giang. Các sản phẩm dệt đậm bản sắc văn hóa Chăm, mềm mại, duyên dáng, tinh xảo từ sự phối màu đến kỹ thuật dệt, tạo hình hoa văn, đòi hỏi trải qua nhiều công đoạn, thời gian. Một trong những nơi còn lưu giữ gần như nguyên vẹn và phát triển nghề truyền thống là ấp Phũm Soài, xã Châu Phong, thị xã Tân Châu. Trong phương pháp dệt của đồng bào Chăm, nổi bật với kỹ thuật nhuộm màu và thắt Ikat tạo hoa văn cho thổ cẩm; còn về kỹ thuật dệt được chia làm hai dạng: dệt xà rông và dệt thổ cẩm.

        Kính thưa quý đoàn!

        Hôn nhân luôn được xem là chuyện đại sự trong cuộc đời của mỗi con người. Tuy nhiên, mỗi dân tộc, mỗi vùng miền thường có những phong tục và lễ nghi khác nhau. Với đồng bào dân tộc Chăm ở An Giang nói riêng, và người Chăm ở vùng Nam bộ nói chung, theo đạo Hồi IsLam, nên phong tục cưới có rất nhiều nét độc đáo.

        Điểm đặc biệt của một đám cưới người Chăm là nhà cửa trang hoàng rất đẹp, đầy màu sắc sặc sỡ. Phòng cưới được đặt ở nhà gái. Việc trang trí phòng cưới cũng là một trong những nét đẹp truyền thống được lưu giữ từ lâu đời của dân tộc Chăm theo đạo Hồi IsLam. Đó vừa là một hoạt động trang trí góp vào ngày vui, vừa mang hàm ý chúc phúc của gia đình gửi đến đôi vợ chồng mới thông qua việc đặt tình yêu thương vào việc trang hoàng sao cho thật đẹp, thật lộng lẫy.

        Nghi thức cưới xin sẽ có lễ hỏi và lễ cưới. Lễ hỏi đơn giản và nhà trai sang nhà gái. Còn lễ cưới sẽ được tổ chức trong 2 ngày 1 đêm gồm các lễ như: Lễ hôn phối, lễ lên ghế, đêm con gái, lễ đưa rể. Nhà trai đưa rể qua nhà gái để thực hiện nhiều nghi thức, sau đó ra về. Sau 3 ngày, họ hàng, cha mẹ chú rể cùng nhau đến thăm 2 vợ chồng mới, đem theo đủ các thứ vật dụng cần dùng cho gia đình.

        Trong ngày cưới, cô dâu mặc áo dài nhung màu đỏ pha tím, dài đến gối, không xẻ hông, trùm khăn ren trắng. Tóc và hai tai đều cài hoa và trâm cài đầu với các trang sức như vàng, kiềng, nhẫn xuyến…

        Chú rể mặc chiếc áo dài truyền thống màu trắng như người Hồi giáo, đầu quấn khăn sà phạnh, cũng có nhiều chú rể không đội khăn mà diện nón Capé, 1 loại mũ có hình tròn, không vành, trang trí rất đẹp.

        Ẩm thực cổ truyền dân tộc Chăm phong phú và đa dạng. Do ảnh hưởng của văn hóa ẩm thực Ấn Độ nên nhiều món ăn của người Chăm Islam có khuynh hướng ngọt, béo, cay, đầy màu sắc và gia vị  như Cà ri. Cà púa, cơm nị, tung lò mò (phú ku),…Người Chăm Islam không ăn thịt heo, thịt chó, động vật lưỡng cư, thú vật tự nhiên ngã chết, thú vật bị giết bằng cách siết cổ, đập đầu, bị ngã, bị húc, bị mãnh thú xé xác vì đây là điều cấm trong kinh Coran. Trong trường hợp giết bò, gà, vịt...để làm thực phẩm, họ để đầu con vật quay về hướng thánh địa Mescca, đọc kinh từ 3 đến 7 lần (xác nhận rằng Thượng đế (Allah) cho phép cắt cổ súc vật). Tục ăn bốc vẫn còn thịnh hành trong cộng đồng người Chăm Islam bởi họ chịu ảnh hưởng sâu đậm của văn hóa ẩm thực Ấn Độ và Ả-rập.

        Âm nhạc và ca múa có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người Chăm. Tại các lễ hội truyền thống, những buổi biểu diễn ca múa dân gian của người Chăm, không thể thiếu bộ nhạc cụ, yếu tố làm nên nét riêng, mang đậm màu sắc văn hóa dân tộc Chăm. Nhạc cụ Chăm bao gồm trống Ghinăng, Paranưng, Rappana…

        Kính thưa quý đoàn!

Nhiều người trong cộng đồng Chăm Islam ở An Giang được chôn cất trong khuôn viên thánh đường sau khi họ mất. Việc chôn cất người chết khá đơn giản và có phần đặc biệt: người chết được chôn trong ngày (không quá 24 giờ kể từ lúc tắt thở); trước khi chôn, tử thi được tắm rửa sạch sẽ và được quấn 3 lớp vải trắng (liệm); huyệt mộ được đào theo hướng Bắc – Nam và dưới đáy mộ được khoét một cái lỗ có chiều dài bằng với chiều dài tử thi (bên phía Tây); đặt tử thi nằm nghiêng bên phải, mặt và ngực quay về hướng mặt trời lặn (hướng Tây, hướng thánh địa Mecca); ép tử thi vào cái lỗ đã khoét, dùng tấm ván chèn bên ngoài tử thi rồi lấp đất lại; không chôn theo người chết quần áo hay bất kì vật gì; phần mộ không được đắp mô lên mà san lấp cho bằng phẳng; đánh dấu phần mộ bằng cách dựng hai tấm bia hoặc đóng hai thanh gỗ ở đầu và chân mộ; trên tấm bia ghi họ và tên người chết, ngày tháng năm qua đời. Dựng hai tấm bia xong xem như công việc chôn cất hoàn tất.

Kính thưa quý đoàn!

Về Tín ngưỡng tôn giáo:

Đồng bào Chăm An Giang theo đạo Hồi chính thống, có tiếng nói và chữ viết riêng, trong đó chữ Ảrập là một trong những môn học chính nhằm giúp cho thanh niên đọc kinh Coran.

Hồi giáo đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực đời sống vật chất và tinh thần của dân tộc Chăm. Đức tin Hồi giáo đã chi phối sâu sắc mọi lĩnh vực văn hóa, kinh tế, xã hội của tín đồ, thánh kinh Coran được tin tưởng tuyệt đối, duy nhất một thượng đế là thánh Allah là đấng tối cao, đấng duy nhất, Thánh Mohamec là vị Thiên sứ cuối cùng được Allah mặc khải Thiên Kinh Qu’ran (Coran) truyền xuống trần gian. Mỗi ngày phải hành lễ Sămbakyăng năm lần tại thánh đường (hoặc tại nhà), ít nhất cũng phải ba lần, nhưng khi đến ngày thánh lễ trưa thứ 6 hàng tuần, bắt buộc nam tín đồ tắm rửa sạch sẽ, y phục chỉnh tề đi đến thánh đường làm lễ Zamak, chay tịnh trong tháng lễ Ramadan, bố thí, giúp đỡ cho người nghèo khó để tạo phước, nếu có khả năng thì ít nhất, một lần trong đời hành hương về thánh địa La Mécca.

Lễ hội của người Chăm Islam ở An Giang đa dạng, chẳng hạn như lễ tạ ơn (tưởng nhớ vị thần đã dùng gỗ đóng một chiếc bè lớn chở mọi người đi lánh nạn trong trận đại hồng thủy xa xưa), lễ cầu an (cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, xua tan những điều xấu xa, đón nhận những bình an, may mắn, người dân được ấm no, hạnh phúc; xin Thượng đế ban cho con người sức khỏe để làm ra lúa gạo), lễ mừng sinh nhật Mohammad (tìm hiểu về cội nguồn và sự ra đời của Hồi giáo). Trong đó có hai lễ lớn: Lễ Ramadan (vào tháng 9 Hồi lịch), lễ này người Chăm phải ăn chay liên tục một tháng (nhịn ăn vào ban ngày trước lúc mặt trời mộc, đêm thì xả chay, đến lúc mặt trời lặn (5 giờ kém 15 sáng, 18 giờ kém 15 chiều), ngày cuối tháng Ramadan, mọi người tụ họp cùng nhau mở tiệc, cùng nhau ăn uống. thăm hỏi. Sau tháng Ramadan cộng đồng người Chăm Hồi giáo hân hoan bước vào ngày hội Roya (Rona Pittak) tết dân tộc, đây là lễ đặc biệt quan trọng của dân tộc Chăm, những người làm ăn xa cũng về đoàn tụ, quây quần trong gia đình, đến thánh đường cầu nguyện, cùng thăm hỏi chúc tụng, là dịp mọi người tha thứ lỗi cho nhau, bỏ qua những điều không tốt của năm cũ, để bước vào năm mới đầy những niềm vui mới.

Đồng bào Chăm Islam An Giang không xây đền, tháp như người Chăm Ninh Thuận, Bình Thuận, nhưng mỗi làng Chăm đều có thánh đường Hồi giáo. Thánh đường có hai loại: đại thánh đường (mosque) và tiểu thánh đường (surao). Đại thánh đường là nơi diễn ra các hoạt động tôn giáo, văn hóa, xã hội của đồng bào Chăm Islam. Tiểu thánh đường là những căn nhà dùng làm nơi cầu nguyện và hội họp, ăn uống của cộng đồng. Ngoài làng Chăm Mỹ Phước (thành phố Long Xuyên), các làng Chăm còn lại đều có tối thiểu 1 thánh đường. Số lượng thánh đường trong làng phụ thuộc vào mật độ dân cư, khả năng kinh tế của người dân, sự đóng góp của cộng đồng người Chăm Islam trong và ngoài nước, viện trợ của nhiều quốc gia Hồi giáo trên thế giới. Đến năm 2018, ở An Giang có tổng số 13 thánh đường.

 Các thánh đường có kiến trúc khá giống nhau: Thánh đường có hai màu chủ đạo là trắng và xanh dương. Màu trắng và xanh dương được sử dụng phổ biến trong trang trí quốc kì quốc gia và thánh đường Hồi giáo trên thế giới. Màu xanh dương biểu tượng cho sự trong sáng, thanh tao, tin tưởng. Những ý nghĩa này phù hợp với tư tưởng chủ đạo trong Hồi giáo. Hơn nữa, sự kết hợp giữa màu trắng và màu xanh dương còn tạo ra sự mát mẻ, nhẹ nhàng, sang trọng…

Có biểu tượng mặt trời và vầng trăng khuyết (lưỡi liềm) biểu tượng của đạo Hồi, mái và nóc hình vòm cao, xung quanh có hành lang và nhiều cửa sổ lớn. Tất cả kiến trúc thánh đường đều hướng Tây, hướng về thánh địa Mecca.

Thánh đường là niềm kiêu hảnh của cộng đồng dân tộc Chăm, thánh đường đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của dân tộc Chăm, nơi tín ngưỡng tâm linh, nơi thiêng liêng giáo huấn đạo lý, nơi tiến hành các nghi lễ vòng đời của các tín đồ, những lễ nghi cộng đồng của Palay nói chung đếu là những lễ nghi Hồi giáo được tổ chức ở Thánh đường. Đặc biệt, bên trong thánh đường lúc nào cũng tràn ngập ánh sáng vì nhờ dãy hành lang rộng xung quanh, mái vòm cao và nhiều cửa sổ lớn…Đặc biệt nội thất thánh đường không thờ bất cứ hính tượng, tranh ảnh nào (tín đổ đạo Hổi chỉ tôn trọng tuyệt đối thánh Allah là vị thượng đế cao nhất), chỉ có biểu tượng trăng lưỡi liềm và ngôi sao, nên trông rất rộng rãi, thoáng mát.

           Nhìn chung, trải qua quá trình lịch sử lâu đời, cộng đồng dân tộc Chăm cùng sinh sống trong cộng đồng các dân tộc An Giang, không kỳ thị dân tộc, tôn giáo, đoàn kết giao thoa trong quan hệ xã hội, gìn giữ, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, hòa nhịp cùng đời sống tiến bộ, vươn lên trong thế kỷ mới, vận hội mới./.