Di tích lịch sử cách mạng chùa Thới Sơn

Năm 1851, ông Đoàn Minh Huyên đứng ra vận động tín đồ đóng góp công sức tiền của dựng chùa Thới Sơn với mục đích cho bổn đạo làm nơi lễ bái và làm cơ sở hoạt động chờ thời cơ khởi nghĩa. Hàng ngày ở đây, ông bốc thuốc trị bệnh và truyền bá đạo Bửu Sơn Kỳ Hương cho bá tánh với tôn chỉ báo đáp tứ trọng ân: ân tổ tiên cha mẹ, ân tam bảo, ân đất nước và ân đồng bào nhân loại. Trước chùa, cụ Đoàn trồng cây lâm vồ đến nay đã trên 150 tuổi, vẫn còn xanh tốt nên người dân địa phương quen gọi là chùa phật Lâm Vồ.

Khác với các chùa phật phái Thiền Lâm, chùa Thới Sơn không thờ cốt tượng, không cạo đầu hay mặc áo cà sa, không ăn chay - tụng kinh giải thoát. Bổn đạo ăn mặc, sinh hoạt theo phong tục tổ tiên để lại, bộ đồ bà ba, tóc búi, giữ nếp sống nhân hậu, làm lành - lánh dữ, thương yêu - giúp đỡ đồng bào nhân loại. Năm 1856, cụ Đoàn mất, từ ấy đến nay đã có nhiều vị từ tiếp nối gìn giữ, tu bổ ngôi chùa.  

Chùa Thới Sơn xây dựng trên diện tích 40.000m². Bao bọc khuôn viên chùa là hàng rào xi măng kiên cố. Có 2 cổng chính kiểu tam quan có mái che. Diện tích xây dựng chiếm 2.000m² gồm: Chánh điện, hậu tổ, vỏ ca, nhà bếp, nhà ăn, nhà hội. Sân chùa có 3 miếu: Sơn thần. Tả thần và Hữu thần, có trên 30 cây cổ thụ gồm: Ván hương, sao, dầu, dương, lâm vồ,... tuổi thọ từ 50 năm đến 100 năm, tạo cảnh quan đẹp và thoáng mát làm tăng nét đẹp uy nghiêm cổ kính của ngôi chùa.

Chùa có diện tích xây dựng 360m², nóc cổ lầu, mái tam cấp lợp tole giả ngói, cột kèo bê tông, nền gạch bông, vách gạch xây. Về kiến trúc, chùa giống như các ngôi Tam Bảo của nhà Thiền nhưng việc thờ tự có nét riêng. Các bàn thờ đều không có cốt tượng, thờ tấm trần điều - biểu hiện cho Chư Phật và các vị Thánh hiền. Bàn thờ chính thờ Tam Bảo: Phật, Pháp, Tăng, hai bên thờ Địa tạng và Quan thánh Đế quân, vách hông thờ Tả ban và Hữu ban. Vách sau bàn thờ chính thờ Quan Thế Âm. Hậu tổ thờ Phật Thầy. Phía trước bàn thờ Tổ là bàn thờ Cửu huyền, đối diện bàn thờ Cửu huyền là bàn thờ tổ quốc.

Nhìn chung, tổng thể công trình kiến trúc chùa Thới Sơn khá đồ sộ, vị trí tọa lạc giữa trung tâm dân cư xã Thới Sơn. Chùa được chính quyền địa phương quản lý tốt. Chùa đặc biệt được bổn đạo sùng bái nên thường xuyên đến cúng viếng.

Các lệ cúng hàng năm:

- Lệ tam ngươn: Rằm tháng 01, 7, 10.

- Giỗ cụ Đoàn Minh Huyên ngày 11, 12/8 âm lịch.

Kỳ lễ 12/8 âm lịch được tổ chức trọng thể, có đến hàng ngàn lượt khách gần xa về chùa chiêm bái, ngưỡng vọng.

Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chùa Thới Sơn là cơ sở cách mạng vững chắc, là điểm tiếp tế lương thực, có hầm bí mật nuôi chứa cán bộ cách mạng huyện, xã, nơi thường xuyên tổ chức hội họp phát động các cuộc biểu tình chống địch. Các thế hệ “từ đình" ở chùa đều có công đóng góp vào công cuộc cách mạng của xã. Riêng ông “từ Mười", cán bộ nồng cốt của Đảng, từng giữ chức vụ phó Chủ tịch Mặt trận Dân tộc giải phóng Thới Sơn, tích cực tuyên truyền vận động nhân dân nuôi chứa cán bộ cách mạng. Ông luôn bị bọn lính theo dõi nhưng không có chứng cứ để bắt. Vì vậy chúng đã gài lựu đạn sát hại ông tại chùa. Sau ngày giải phóng, ông “từ Mười" được Nhà nước công nhận là liệt sĩ và truy tặng huân chương kháng chiến hạng II.  

Chùa Thới Sơn ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử cách mạng tại địa phương, góp phần cùng nhân dân du kích xã Thới Sơn nhận danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ chống Mỹ, được Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang xếp hạng là di tích lịch sử cách mạng theo Quyết định số 1910/1999/ QĐ.UB ngày 26/8/1999./.