Di tích lịch sử cách mạng đình Thới Sơn

Đình Thới Sơn do cụ Đoàn Minh Huyên cùng các tín đồ đạo Bửu Sơn Kỳ Hương xây dựng vào khoảng năm 1851. Tại đây những bậc tiền nhân khai sơn tạo đình chùa đầu tiên đã khai hoang, phá rừng làm ruộng, rẫy nên còn gọi là Trại ruộng Thới Sơn. Sau khi cụ Đoàn Minh Huyên qua đời vào năm 1856, các đệ tử kế tục trông nom, trùng tu lại ngôi đình khang trang rộng đẹp như ngày hôm nay.

Sau khi bị quản thúc tại chùa Tây An, cụ Đoàn Minh Huyên đã thu nhận được nhiều tín đồ và ông quyết định vào khai sơn tạo tự lập đình tại vùng đất Thới Sơn (hai làng: Xuân Sơn, Hưng Thới). Từ đó, đình Thới Sơn được dựng lên bằng các loại cây rừng, vách lá, mái tranh, nền đất đá đơn sơ và cụ Đoàn đặt tên là đình Thới Sơn. Đình Thới Sơn là một trong ba cơ sở của cụ Đoàn Minh Huyên: Chùa Thới Sơn là nơi cụ ở tu hành và quy tụ tín đồ theo tôn chỉ đạo giáo Bửu Sơn Kỳ Hương; chùa Phước Điền là cơ sở trại ruộng để bổn đạo lễ bái, cầu nguyện và khai phá vùng đất quanh khu vực làm ruộng, rẫy. Đình Thới Sơn là nơi thờ thần Thành hoàng Bổn cảnh, các vị anh linh vị quốc vong thân, bổn đạo lễ bái đền tạ tứ trọng ân.

Năm 1945, đình là trụ sở của Ủy ban hành chánh kháng chiến, nơi dân quân du kích cách mạng luyện tập quân sự. Biết đây là căn cứ cách mạng, địch thường xuyên càn quét, đốt phá chùa. Đến năm 1955, nhân dân đóng góp tiền của công sức xây dựng lại đình. Thời kỳ chống Mỹ, chiến tranh càng ác liệt hơn. Đặc biệt, từ năm 1969 đến 1972 địch dùng hỏa lực mạnh có cả pháo binh và máy bay yểm trợ, xe ủi càn quét, san bằng căn cứ Sơn Tây và các căn cứ khác như núi Két, Thới Thuận, Sơn Đông của xã Thới Sơn, và một lần nữa đình Thới Sơn lại bị bom pháo đánh sập. Bất chấp hiểm nguy, nhân dân Thới Sơn vẫn bám đất giữ làng và che tạm ngôi đình làm nơi thờ cúng, đồng thời tiếp tế, nuôi quân ủng hộ cách mạng.

Sau ngày thống nhất đất nước, đình Thới Sơn được trùng tu tôn tạo khang trang đến ngày nay. Đình có tổng diện tích mặt bằng gần 2 Hecta. Sân đình rộng chính giữa thờ thần Nông, hai bên là các miếu Sơn Quân, Bạch Mã, Thái Giám, chiến sĩ trận vong, có cây cao bóng mát. Ngôi đình chính có ba bộ nóc, mái nhị cấp, lợp ngói Phú Hữu, nền lót gạch men, vách tường xây gạch. Tứ trụ chánh điện đổ bê tông cốt sắt, dạng tròn, đường kính 60cm.

Tổng thể kiến trúc đình Thới Sơn khá đồ sộ. Do chiến tranh tàn phá nên đình đã trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng vẫn giữ được kiểu dáng ban đầu. Đình thờ thần Thành hoàng Bổn cảnh. Lễ chính trong năm:

- Lễ Hạ điền ngày 9, 10/5 âm lịch.

- Lễ Thượng điền ngày 9, 10/11 âm lịch.

- Lễ giỗ cụ Đoàn ngày 11, 12/8 âm lịch.

Đình Thới Sơn là cơ sở cách mạng suốt 2 thời kỳ chống Pháp và Mỹ, là cơ sở tiếp tế lương thực và có hầm bí mật nuôi chứa cán bộ cách mạng huyện, xã; là 1 trong 3 cơ sở mật của cán bộ cách mạng. Đình Thới Sơn và núi Két là hai cơ sở nằm dọc lộ xe có vai trò kiểm soát mọi hoạt động của địch từ Nhà Bàng đi Chi Lăng, Tri Tôn. Đình giữ vị trí chiến lược, án ngữ, ngăn chặn địch đưa quân vào căn cứ Thới Sơn. Trước đình là con đường vào trung tâm xã, ta bố trí ấp chiến đấu với những chiến hào, bãi chông, gài chất nổ tạo gọng kìm không cho lính ngụy hành quân vào căn cứ. Cán bộ hoạt động tại đình tạo đường dây đưa đón cán bộ cấp tỉnh, huyện, đến liên hệ hoạt động tại vùng căn cứ từ Sơn Tây đi núi Dài Năm Giếng lên biên giới Campuchia hoặc liên lạc về tuyến núi Phú Cường lên núi Dài và các căn cứ Tỉnh ủy núi Tô. Các thế hệ “từ đình” đều có công đóng góp vào hoạt động cách mạng ở địa phương. Đình Thới Sơn được nhân dân và chính quyền các cấp đặc biệt quan tâm bảo vệ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích.

Đình Thới Sơn được Ủy ban nhân dân tỉnh An Giang xếp hạng là di tích lịch sử cách mạng theo Quyết định số 1910/1999/QĐ.UB ngày 26/8/1999./.